Als je het soort persoon bent dat over de menselijke natuur nadenkt, dan sta je waarschijnlijk regelmatig stil bij de vraag of mensen fundamenteel goed of slecht kunnen zijn. En waarom denken sommigen dat ze beter zijn dan anderen? Die vragen zijn uiteraard moeilijk te beantwoorden. Wel weten psychologen al een tijdje dat ons gedrag diepgaand wordt beïnvloed door context en cultuur. Onderzoek naar discriminatie, stereotypen en vooroordelen ontbreekt niet. Wist u dat wetenschappers ideeën hebben over hoe ze met succes kunnen omgaan?
Discriminatie is een van de meest gebruikte termen in de context van debatten over mensenrechten, ongelijkheid en de bescherming van minderheden. Het woord is afgeleid van het Latijnse woord ‘discriminare’, wat ‘wederzijdse scheiding’ betekent. Stereotypen aan de andere kant zijn over het algemeen gedeeltelijk accurate maar grotendeels anekdotische en oppervlakkige oordelen over een persoon, groep of gemeenschap. Ze zijn gebaseerd op onveranderlijke, stijve, vervormde percepties, waarbij er geen rekening gehouden wordt met sociale verandering en individuele verschillen, en met het bevorderen van sociale vooroordelen (Ule, 2004). De meest voorkomende stereotypen gaan over mannen en vrouwen, seksuele geaardheid, rassen en religieuze overtuigingen.
Vaak is er verwarring tussen de concepten ‘stereotypen’ en ‘vooroordelen’. Stereotypen zijn een soort basis voor vooroordelen, omdat ze kunnen dienen als middel, om ze vorm te geven. Door vooroordelen komen bepaalde groepen in een lagere sociale positie terecht. In deze groepen kan er een gevoel van inferioriteit en een negatief zelfbeeld ontstaan.
Vooroordelen zijn de basis voor de persoonlijke en sociale identiteit van individuen en groepen, die de acties van mensen sturen; niet alleen van degenen die vooroordelen hebben, maar ook van degenen tegen wie vooroordelen zijn gericht. Deze laatsten worden het slachtoffer van vernedering, discriminatie en onderdrukking. Er zijn gevallen waarin slachtoffers van vooroordelen zich ermee beginnen te identificeren en daardoor de vooroordelen lijken te rechtvaardigen met hun gedrag.
Klinkt het als een vicieuze cirkel? Natuurlijk zijn we allemaal die vervelende concepten tegengekomen en hoogstwaarschijnlijk waren we zelf ook ooit het doelwit van stereotypering of zelfs discriminatie. Misschien zijn we getuige geweest van discriminatie van anderen, en vroegen we ons boos af wat er met deze wereld aan de hand is. De wetenschap geeft ons bemoedigend nieuws. Namelijk, hoewel stereotypen moeilijk te veranderen zijn, is de overtuiging van stereotypen als een volledig vaste en harde beslissing verkeerd. Ze veranderen afhankelijk van de sociale context. Onderzoek toont aan dat stereotypen veranderen als er grote veranderingen optreden in intergroepsrelaties. Die veranderingen kunnen worden beïnvloed door positieve relaties tussen leden van verschillende groepen, die onderzoekers 'contact-hypothese' noemen (Ule, 2004).
De contacthypothese werd gedefinieerd door Gordon Allport (1954). Sinds Allport zijn contacthypothese formuleerde, bewezen veel studies het belang van contact bij het verminderen van vooroordelen (Everett, 2013).
Het proces waarbij contact vooroordelen verandert, leert ons dat we – als we ons gedrag aanpassen – gemakkelijker affectieve (emotionele) banden kunnen creëren en een groep kunnen herwaarderen (Pettigrew, 1998). Dat kan op verschillende manieren:
Nieuwe kennis over de groep corrigeert negatieve ideeën over deze groep.
Veranderend gedrag komt vaak vóór het veranderen van een relatie. Nieuwe situaties vereisen verzoening met nieuwe verwachtingen die we ontwikkelen in contact met een gestigmatiseerde persoon.
Het creëren van emotionele banden: emoties zijn belangrijk om contact te leggen met individuen uit verschillende groepen. Het eerste contact kan angst veroorzaken en als een gevolg van voortdurende associaties met de verschillende groepen neemt de angst gewoonlijk af. Een slechte contactervaring kan de angst doen toenemen, een optimaal contact en de bijbehorende positieve gevoelens kunnen net het tegenovergestelde effect hebben.
Herwaardering van hun groep: een optimaal contact tussen leden van verschillende groepen geeft ons inzicht in zowel minderheids- als meerderheidsgroepen. De persoon beseft dat de gebruiken en normen van haar groep niet de enige manier zijn om de sociale wereld te besturen (Pettigrew 1998). Het contact kan de horizon van een individu verbreden door de waarde van andere culturen en groepen te erkennen en zo de normen van zijn groep in een ander perspectief te plaatsen (Verkuyten, Thijs en Bekhuis, 2010). Al deze processen beïnvloeden het potentieel voor vriendschap. Vriendschap tussen leden van verschillende groepen creëert positieve emoties die nodig zijn voor een nauwe interactie (Pettigrew, 1998).
We hebben nu laten zien hoe contact met verschillende soorten mensen je opener voor verschillen kan maken. Dat leidt tot minder afleidende gedachten en minder discriminerende handelingen. Dat betekent dat we alle kennis en middelen hebben om te proberen beter voor elkaar te zijn. Heb je er ooit aan gedacht dat je jezelf kunt leren aardig te zijn?
Dr. Ritchie Davidson, van de Universiteit van Wisconsin zegt: ‘Vriendelijkheid is een beetje zoals gewichtstraining. We ontdekten dat mensen hun 'compassiespier' kunnen trainen, waardoor ze anders zullen reageren op anderen: met zorg en een verlangen om te helpen.’
De positieve effecten van vriendelijkheid worden gezien in iedereen die getuige was van de actie. Het verbeterde hun humeur en maakte het waarschijnlijker dat ze een goede daad voor elkaar deden. Dit kan een domino-effect van goede daden creëren en de dag van tientallen mensen verbeteren!
Nu hebben we de kennis en de middelen. Zullen we ze gebruiken? Analyseer je sociale omgeving, verruim je horizon en wie weet... misschien kun je een nieuwe vriendschap opbouwen en tegelijkertijd van deze wereld een betere plek maken.
Bronnen:
1. Kindness health facts. Verworen op 1.3.2019 van: https://www.dartmouth.edu/wellness/emotional/rakhealthfacts.pdf
2. Everett, J.A.C. (2013). Intergroup Contact Theory: Past, Present, and Future. Verworen op 1.3.2019 van: http://www.in-mind.org/article/intergroup-contact-theory-past-present-and-future.
3. Ule, M. (2004). Social psychology. Ljubljana: Faculty of Social Sciences.
4. Pettigrew, T.F. (1998). Intergroup Contact Theory. Annual Review of Psychology. 49, 56- 85.